Niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ), opis, wskazania, działania niepożądane

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) ze względu na swoje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe oraz dostępność bez recepty są stosowane w dużych ilościach przez chorych bez konsultacji z lekarzem. Należy jednak pamiętać, iż ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do groźnych powikłań.

Mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych

Mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych polega na hamowaniu aktywności enzymu cyklooksygenazy - COX odpowiedzialnego za syntezę prostanoidów z kwasu arachidonowego, uwolnionego z fosfolipidów błon komórkowych przez fosfolipazę A2. Wyodrębniono dwie postacie tego enzymu. COX-1 występuje zawsze w organizmie, zaś COX-2 jest indukowana przez procesy zapalne. COX-1 jest odpowiedzialna za syntezę prostaglandyn spełniających funkcje fizjologiczne. COX-2 jest odpowiedzialna za syntezę prostaglandyn pozapalnych w miejscu zapalenia.

Działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe klasycznych NLPZ jest wynikiem hamowania aktywności COX-2 odpowiedzialnej za produkcję prostaglandyn wywołujących zapalenie. Natomiast działania niepożądane NLPZ, jak uszkodzenie błony śluzowej żołądka, zaburzenie przepływu krwi przez nerki i funkcji trombocytów, wiązane jest z hamowaniem fizjologicznej COX-1.

Większość klasycznych NLPZ (np. kwas acetylosalicylowy, indometacyna, diklofenak, ibuprofen) w podobnym stopniu hamuje aktywność COX-1 i COX-2. Nowo opracowane NLPZ są wybiórczymi inhibitorami COX-2 (celekoksyb), i hamują COX-2 ponad 100 razy silniej niż COX-1. Niektóre dotychczas stosowane NLPZ jak nimesulid, meloksykam czy nabumeton wykazują większe powinowactwo do COX-2, ale mniejsze niż wybiórcze blokery COX-2. Grupę tych leków zaliczmy do preferencyjnych inhibitorów (względnie wybiórcze).

Wskazania do stosowania NLPZ

Najczęstsze wskazania do stosowania NLPZ związane są z wykorzystaniem ich podstawowych mechanizmów działania, czyli efektu przeciwbólowego, przeciwgorączkowego oraz przeciwzapalnego. Klasyczne NLPZ stosuje się w leczeniu ataków szeregu chorób reumatycznych oraz dny moczanowej. Skuteczność tych leków oceniana jest na 50-70%.
Można je również stosować jako leki przeciwbólowe w bólach o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu. Przykładami takich bóli są na przykład bolesne miesiączki. NLPZ w postaciach do użytku na skórę mogą być stosowane w bólach mięśni i stawów, a także w urazach i zwichnięciach. Zastosowane w połączeniu z mentolem i wodzianem chloralu wpływają korzystnie na szybszą i głębszą penetrację leku do tkanek.
Wskazaniem do przewlekłego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych preferencyjnie lub wybiórczo blokujących COX-2 są choroby reumatyczne. Rzadziej i mniej nasilone objawy niepożądane tych leków zwiększają bezpieczeństwo leczenia. Nimesulid (preferencyjny inhibitor) wydaje się nie powodować astmy aspirynopochodnej, jak również posiadać właściwości chondroprotekcyjne, wyróżniające go spośród innych leków tej grupy.
NLPZ mogą być stosowane również w leczeniu bólów nowotworowych. Ogólnie uznanym standardem leczenia farmakologicznego jest trójstopniowa drabina analgetyczna opracowana pod nadzorem WHO. NLPZ należą do grupy prostych analgetyków stosowanych samodzielnie lub w skojarzeniu ze słabymi lub silnymi opioidami, często w skojarzeniu z lekami uzupełniającymi, np. lekami przeciwlękowymi. Stosuje się je także w leczeniu nerwobólów oraz bólów migrenowych.
NLPZ należą do najczęściej stosowanych leków doustnych lub o działaniu miejscowym w postępowaniu przeciwbólowym po zabiegach chirurgii jednego dnia. Kwas acetylosalicylowy zapobiega wytwarzaniu tromboksanu poprzez hamowanie działania cyklooksygenazy. Wpływ ten odbywa się również na obszarze śródbłonka naczyniowego. Efekt ten jest wykorzystywany w profilaktyce kardiologicznej i neurologicznej.
Stosowanie aspiryny w małych dawkach zmniejsza ryzyko zawału serca, udaru mózgu lub nagłego zgonu sercowego. Badania sugerują możliwość stosowania NLPZ w zapobieganiu nowotworom jelita poprzez oddziaływanie na system nieprawidłowo spreparowanych nukleotydów. Regularne przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych istotnie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi.
Regularne przyjmowanie ibuprofenu wiąże się z redukcją ryzyka występowania raka prostaty o 66%. W ostatnich latach wykazano również, że codzienne przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych chroni przed wystąpieniem raka płuc wśród palaczy. Kwas 5 aminosalicylowy (5-ASA) jest stosowany w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelita (choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego).
5-ASA oddziałuje na metabolizm kwasu arachidonowego. Mechanizm tego zjawiska nie jest zrozumiały, bowiem inhibitory cyklooksygenazy nie wpływają na przebieg zapalenia w nieswoistej chorobie zapalnej jelita. Klasyczne NLPZ są stosowane także w leczeniu objawowym zakażeń dróg oddechowych wykorzystując ich działanie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Przeciwwskazania do stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych

Podstawowym przeciwwskazaniem do stosowania jest nadwrażliwość na jeden z leków (NLPZ) prowadząca do wystąpienia astmy, alergicznego nieżytu nosa lub polipów nosa oraz czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Lek nie jest zalecany u pacjentek ciężarnych i w okresie karmienia piersią. Ograniczenia wiekowe u dzieci są zróżnicowane w zależności od konkretnego preparatu i wskazań jego producenta. Nie należy stosować jednak preparatów z kwasem acetylosalicylowym u dzieci do 12. roku życia ze względu na możliwość wystąpienia zespołu Reya (prowadzi do groźnych uszkodzeń wątroby i mózgu), którego występowaniu sprzyjają zakażenia wirusem ospy wietrznej lub grypy.

Działania niepożądane NLPZ

NLPZ powodują głównie powikłania żołądkowo-jelitowe. U chorych stosujących leki z tej grupy występują bóle w nadbrzuszu, dyskomfort, zgaga i nudności. Z tego powodu część chorych na Reumatoidalne Zapalenie Stawów musi przerwać ich stosowanie. U większości chorych obserwowane endoskopowo nadżerki powstają po pojedynczej dawce klasycznych NLPZ. U 10-30% przewlekle leczonych NLPZ występuje owrzodzenie głównie żołądka.
Potencjalnie zagrażające życiu powikłania choroby wrzodowej, takie jak krwawienia i perforacja, pojawia się u 1-4% pacjentów. Groźne powikłania zdarzają się u 1-2% chorych po 3-miesięcznym stosowaniu NLPZ i u 2-5% chorych po stosowaniu przez rok. Owrzodzenia po NLPZ często nie dają objawów klinicznych, a u 40-60% chorych dopiero groźne powikłania (krwotok, perforacja) są pierwszym, zaskakującym objawem uszkodzenia przewodu pokarmowego.

Wprowadzenie do lecznictwa NLPZ nowej generacji selektywnych blokerów COX-2 zmniejszyło znacznie częstość powikłań ze strony przewodu pokarmowego. NLPZ należą do grupy leków, które najczęściej są odpowiedzialne za niepożądane odczyny skórne. Skórne odczyny polekowe nie mają cech charakterystycznych dla danego leku. Ten sam lek może powodować różne morfologicznie odczyny o typie reakcji natychmiastowej, np. pokrzywka, lub opóźnionej, np. plamica.