silne leki przeciwbólowe, lek przeciwbólowy: Pentazocyna

Działanie

Lek przeciwbólowy, pochodna benzomorfanu, należy do grupy syntetycznych analgetyków opioidowych o charakterze agonistyczno-antagonistycznym. Cechy agonisty wykazuje w stosunku do receptorów typu k, co odpowiada aktywności przeciwbólowej i sedatywnej, oraz typu s, co przejawia się zaburzeniami nastroju i dysforią. Częściowe działanie agonistyczne wykazuje w stosunku do receptorów typu μ (5-krotnie słabsze od agonistycznego działania morfiny). Jest antagonistą receptorów d. Zaliczany do słabych opioidów – leków II stopnia drabiny analgetycznej wg WHO. Wykazuje 10-krotnie słabsze działanie w porównaniu z morfiną. Wywołuje depresję oddechową. Nie zwęża źrenic. Zwiększa stężenie endogennych katecholamin w surowicy krwi, przez co zwiększa opór obwodowy i podnosi ciśnienie tętnicze. Podnosi też ciśnienie w tętnicy płucnej. W większych dawkach wykazuje działanie inotropowoujemne na mięsień sercowy. Słabiej niż inne opioidy podwyższa ciśnienie w drogach żółciowych. Może być podawana p.o. i pozajelitowo, po podaniu p.o. ze względu na efekt pierwszego przejścia jej dostępność biologiczna wynosi tylko 20%. Jest dobrze rozpuszczalna w tłuszczach, wiąże się z białkami osocza w 50–70%. Metabolizm przebiega w wątrobie, a wydalana jest z moczem w postaci glukuronianów i w 5–25% w postaci niezmienionej. t_1/2 wynosi 2–5 h. U palaczy tytoniu metabolizm pentazocyny przebiega szybciej. Przenika przez łożysko i do pokarmu kobiecego. Długotrwałe stosowanie może wywołać uzależnienie, a nagłe odstawienie – zespół abstynencyjny. Działanie przeciwbólowe pentazocyny jest słabe i krótkotrwałe – pojawia się 2–3 min po podaniu i.v., 10–20 min po podaniu i.m. lub s.c. Po podaniu i.m. t_max wynosi 15–45 min, po podaniu i.v. – 15–60 min, po podaniu p.o. 1–3 h. Działanie przeciwbólowe utrzymuje się przez 3–5 h.

Wskazania

Zwalczanie bólu o dużym lub umiarkowanym nasileniu. Premedykacja przed zabiegiem operacyjnym.

Przeciwwskazania

Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu, upośledzenie oddychania, astma, zwłaszcza w okresie zaostrzenia, zmniejszona rezerwa oddechowa, choroby obturacyjne układu oddechowego, niewydolność serca spowodowana przewlekłą chorobą płuc, uraz głowy, podwyższone ciśnienie śródczaszkowe, zatrucie alkoholem. Zachować ostrożność u chorych na porfirię. Szczególnie ostrożnie stosować w ostrej fazie zawału serca, w zawale z towarzyszącym nadciśnieniem tętniczym lub z niewydolnością lewokomorową serca. W niewydolności wątroby i/lub nerek należy zmniejszyć dawkę, dobierając ją ściśle do zapotrzebowania pacjenta. Choroby wątroby nasilają działania niepożądane (lęk, zawroty głowy, bezsenność), co może wynikać z upośledzenia metabolizmu leku. Ostrożnie stosować u chorych z drgawkami w wywiadzie. Ostrożnie stosować u chorych z niedoczynnością tarczycy, niewydolnością kory nadnerczy, guzem chromochłonnym rdzenia nadnerczy, łagodnym rozrostem gruczołu krokowego, zapalnymi lub obturacyjnymi chorobami jelit, zapaleniem pęcherzyka żółciowego, zapaleniem trzustki, zespołem ostrego brzucha o nieznanej przyczynie, po zatruciu alkoholem lub w trakcie majaczenia alkoholowego, a także w trakcie leczenia inhibitorami MAO i 14 dni po jego zakończeniu. Unikać podawania s.c. ze względu na ryzyko uszkodzenia tkanek w miejscu wstrzyknięcia, zwłaszcza w razie konieczności stosowania wielokrotnego; w takich przypadkach podawać i.m., zmieniając za każdym razem miejsce wstrzyknięcia. Ze względu na krótkotrwałe działanie, częste występowanie objawów psychomimetycznych oraz efekt pułapowy, uniemożliwiający zwiększanie dawek leku w celu uzyskania efektu analgetycznego, nie zaleca się podawania pentazocyny w bólach przewlekłych (np. pochodzenia nowotworowego). Długotrwałe stosowanie dużych dawek pentazocyny może wywołać uzależnienie. Ostrożnie stosować u osób uzależnionych oraz stosujących wcześniej opioidowe leki przeciwbólowe – może wywołać objawy odstawienne.

Interakcje

Nasila depresyjne działanie na układ nerwowy leków uspokajających (w tym pochodnych fenotiazyny, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych), nasennych, anestetyków dożylnych i wziewnych, alkoholu. U osób otrzymujących inne opioidy o agonistycznym typie działania podanie pentazocyny może wywołać objawy zespołu abstynencyjnego oraz znieść ich efekt przeciwbólowy. Działanie pentazocyny może zostać zniesione przez nalokson. Podczas równoległego stosowania z inhibitorami MAO może wystąpić nadciśnienie tętnicze i pobudzenie OUN; należy zachować ostrożność podczas stosowania pentazocyny w okresie leczenia inhibitorami MAO oraz 14 dni po ich odstawieniu. Palenie tytoniu może zmniejszać skuteczność pentazocyny.

Skutki uboczne

Najczęściej występują nudności, wymioty, senność, nadmierne wydzielanie potu, zawroty głowy, oszołomienie. Depresja oddechowa, zaburzenia psychozomimetyczne, halucynacje, omamy, ból głowy, dezorientacja, niezwykłe marzenia senne, bezsenność, splątanie, drżenia, parestezje, omdlenie, napady drgawkowe, zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego, depersonalizacja, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku i otrzymujących duże dawki leku, euforia, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, depresja krążenia, rzadko niedociśnienie tętnicze, zaparcie, suchość błony śluzowej jamy ustnej, skurcz dróg żółciowych, ból brzucha, zaburzenia widzenia, zaburzenia akomodacji, zwężenie źrenic, zmniejszenie liczby krwinek białych, rzadko agranulocytoza (zwykle odwracalna), przemijająca eozynofilia o umiarkowanym nasileniu, stwardnienie tkanek miękkich, guzki, zagłębienie skóry w miejscu wykonywania wstrzyknięć, owrzodzenia i znaczne stwardnienie skóry i tkanki podskórnej, a także rzadziej głębiej położonych mięśni, dreszcze, zmiany częstości i siły skurczów macicy podczas porodu, rzadko zatrzymanie moczu, objawy odstawienne w przypadku przewlekłego stosowania dużych dawek. Opisywano przypadki reakcji nadwrażliwości, w tym reakcji anafilaktycznej, zapalenia skóry ze świądem, a także toksycznej martwicy rozpływnej naskórka oraz rumienia wielopostaciowego. Przedawkowanie: senność, depresja oddychania, niedociśnienie; w ciężkich przypadkach pogłębiająca się śpiączka i niewydolność serca. Antagonista nalokson. Leczenie objawowe, w tym przeciwdrgawkowe, wspomaganie oddychania.

Ciąża i laktacja

Kategoria C; w okresie okołoporodowym lub w dużych dawkach – D. U kobiet w ciąży stosować wyłącznie w razie zdecydowanej konieczności. Podawana w okresie okołoporodowym może być przyczyną depresji oddechowej noworodka. W okresie karmienia piersią należy zachować ostrożność.

Dawkowanie

Dorośli i dzieci po 12. rż. 45–60 mg i.m., s.c. lub 30 mg i.v. co 3–4 h. Maks. dawka jednorazowa i.m., s.c. 60 mg, i.v. 30 mg, maks. dawka dobowa 360 mg, u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca – 150 mg/d. Dzieci 1.–12. rż. Premedykacja do znieczulenia, zwalczanie bólu pooperacyjnego, uzupełnianie leczenia przeciwbólowego przez maks. 7 dni; dawki maks. 1 mg/kg mc. i.m. lub s.c., 0,5 mg/kg mc. i.v.; odstępy między dawkami powinny wynosić co najmniej 6 h. U pacjentów w podeszłym wieku stosować mniejsze dawki lub zwiększyć odstęp między dawkami.

Uwagi

Pentazocyna może upośledzać zdolność do prowadzenia pojazdów i obsługi urządzeń mechanicznych w ruchu. Preparatu do stosowania pozajelitowego nie należy mieszać w strzykawce z roztworami barbituranów ani płynami zawierającymi wodorowęglan sodu, ponieważ może ulec wytrąceniu.